HAKLARIN AMORTİSMANI/DEPRETIATION OF RIGHTES

Haklar, maddi kıymetler gibi aşınma ve yıpranmayla değil yeni buluşlar, piyasadaki gelişmeler ya da hukuki (koruma süresinin tamamlanması gibi…) nedenlerle ekonomik değerlerini kaybetmektedirler. Dolayısıyla maliyet bedeliyle aktifleştirilecek hakların amortisman yoluyla giderleştirilmeleri gerekir.

İLGİLİ MADDE: VUK Md.313,315 ve 320.

İLGİLİ TEBLİĞ: VUK Gn.Teb.:333,339,365,389,399,418, ve 439

AÇIKLAMA:

1-GAYRİMADDİ HAKLAR: Özel hukuktan doğan haklar önce "mutlak" ve "nisbi" haklar olarak iki ana gruba ayrılmakta, "mutlak haklar" da konuları bakımından kendi içinde "mal" ve "şahıs" üzerinde olmak üzere yine iki grupta toplanmakta, "mal üzerindeki haklar" ise, "ayni haklar" ve "fikri haklar" adları altında gruplandırılmaktadır

Ayni hak; kanunun muayyen bir şahsa eşya üzerinde tanıdığı hukuki iktidara herkesin uyması mükellefiyetini doğuran haktır. Ayni haklar; arazi, otomobil, kitap gibi maddi bir varlığa sahip mallar üzerinde mevcut olabilen haklardır. Maddi olmayan mallar (edebi, sınai ve ticari eserler gibi fikir mahsulleridir) mal kavramına girmezler ve "ayni haklara" konu teşkil etmezler.

Söz konusu maddi olmayan mallar "fikri haklar"(intellectual property) ın konusunu oluşturmaktadır.

Maddi olmayan varlıklar (mallar) edebi, sınai ve ticari fikir mahsulleri olup, uygulamada edebi mülkiyet, sınai mülkiyet ve ticari mülkiyet hakları olarak tanınmaktadırlar. Edebi mülkiyet haklarına, telif hakkını[1]; sınai mülkiyet haklarına,lisans[2] patent[3], know-how[4] haklarını, ticari mülkiyet haklarına ise, unvan, marka[5] üzerindeki hakları örnek olarak gösterebiliriz.

2- KİRA MI MÜLKİYET Mİ? Gayrimaddi haklar konusunda en çok duraksama yaratan konulardan biri de, işletme bünyesinde oluşturulmayan hakkın kiralandığı mı yoksa satın mı alındığıdır. Mülkiyetine sahip olunan gayrimaddi haklar amortismana tabi tutulacak, kiralanan haklar kiraya veren mülk sahiplerince amortismana tabi tutulacağından kiracı tarafından ödenen bedeller kira ödemesi olarak giderleştirilebilecektir.

3- AMORTİSMAN SÜRESİ VE ORANI: Gayrimaddi hakların, amortisman süresi, İlgili tebliğde 15 yıl olarak yani doğrusal amortisman yöntemine göre, yıllık %6,66 (Bilgisayardan ayrıca alınan işletim sistemleri ve uygulama programları her yıl %33.33 oranında olmak üzere 3 yılda) olarak belirlenmiştir.

Genel Kabul gören uygulamalara göre;

- Faydalanma süresi kesin olarak 15 yıldan kısa ya da uzun olan haklar da, 15 yıl dikkate alınarak ve,

Doğrusal amortisman yöntemi uygulanarak (Azalan bakiye yönteminin uygulanmasını engelleyen bir hüküm olmamasına ve aksine görüşler olmasına rağmen) amortismana tabi tutulmaktadır.

(Muhasebe Uygulama Tebliğine göre ise haklar faydalanma süresi belirli ise o süre içinde belirsizse 5 yıl içinde amortismana tabi tutulmaktadır)

Herhangi bir eşik bulunmadığı için maddi varlıklardan farklı olarak, gayrimaddi hakların maliyet bedelleri ne olursa olsun amortismana tabi tutulmaları gerekir, doğrudan gider yazılmaları mümkün değildir.

4-PEŞTEMALLIKLARIN (GOODWİLL/ŞEREFİYE/HAVA PARASI) AMORTİSMANI: Bir işletmenin piyasa değeri ile net varlık değeri arasındaki fark , peştemallık olarak adlandırılıp, bu değerle aktifleştirilip 5 yıl içinde eşit yüzdelerle amortismana tabi tutulur. Bunun yanında, günlük hayatta bir kiracının kiraladığı yeri terk etmesi için yeni kiracının ödediği tazminata da bu ad verilir ve aynı şekilde amortismana tabi tutulur.

[1] Telif hakkı: Bir kişinin, kendi özelliğini taşıyan ve edebiyat, musiki . güzel sanatlar, sinema eserleri sayılan her nevi fikir ve sanal ürünleri üzerinde kanunla korunan sahiplik hakkı. [2] Lisans: Patent, know-how ve markaların elde edilebilmesi iğin yapılan anlaşma ve bundan doğan haklar. [3] İhtira beratı (patent): Bir kimseye, başkalarını, tür i t edilmiş yeni bir buluş ile ilgili olan bazı fiillerde bulunmaktan belirli bir süre ile menedebilmek için verilmiş ne kanuni yollarla kullanılabilen bir haktır". tekniğin bugünkü seviyesine bir yenilik getiren buluşa devlet tarafındın verilen belge. [4] Know-how: Belli bir mamul grubu için gerekli dizaynı imalat, kullanım, bakım ve idame, pazarlama 'Konularında kullanılan teknik bilgilerin tümü ya da bir kısmı (kanuni koruma söz konusu değildir.) [5] Marka: imalatçının kendi mamullerini diğer mamullerden ayırt edebilmelerini temin için mamullerin üzerine koyduğu bir özel işarettir

KAYNAKLAR:

AKARCA,ARİF VE DR.MEHMET, ŞAFAK: ‘’Gayrimaddi Haklar ve Amortismanı’’ Dünya Gazetesi 02.08.2018.

ÖCAL, M.ERDOĞAN. ‘’Hakların Amortismanı’’, Vergi Sorunları Dergisi , Ocak-Mart 1984 (12).

REİSOĞLU,SEFA: Türk Eşya HukuDEDICATION7 DEPRECIATION OF RIGHTS IN SHORT: Rights lose their economic value not due to wear and tear like material assets, but due to new inventions, developments in the market or legal (such as the completion of the protection period...). Therefore, the rights to be capitalized with the cost price must be expensed through depreciation. RELATED ARTICLE: Art.313,315 and 320 of the VUK. RELATED COMMUNIQUÉ: VUK Gn.Teb.:333,339,365,389,399,418, and 439 EXPLANATION: 1-REAL RIGHTS: The rights arising from private law are first divided into two main groups as "absolute" and "relative" rights, "absolute rights" are also grouped into two groups as "property" and "person" in terms of their subjects, and "rights on property" are grouped under the names of "rights in kind" and "intellectual rights" Right in kind; It is the right that gives rise to the obligation of everyone to comply with the legal power that the law grants to a certain person over his property. Rights in kind; are the rights that can exist on goods that have a material asset such as land, automobiles, books. Intangible goods (intellectual products such as literary, industrial and commercial works) do not fall under the concept of goods and are not the subject of "rights in kind". These intangible goods constitute the subject of "intellectual property". Intangible assets (goods) are literary, industrial and commercial intellectual products and in practice they are recognized as literary property, industrial property and commercial property rights. Literary property rights, copyright[1]; industrial property rights, license[2] patent[3], know-how[4] rights, commercial property rights, title, trademark[5] as examples. 2- RENT OR PROPERTY? One of the issues that creates the most hesitation about intangible rights is whether the right that is not created within the enterprise is rented or purchased. The intangible rights owned by the tenant will be subject to depreciation, and since the leased rights will be depreciated by the lessor owners, the amounts paid by the tenant can be expensed as rent payment. 3- DEPRECIATION PERIOD AND RATE: The depreciationperiod of G separate material rights is determined as 15 years in the relevant communiqué, that is, according to the linear depreciation method, as 6.66% per year (Operating systems and application programs taken separately from the computer are determined as 33.33% every year in 3 years). According to generally accepted practices; - Rights whose period of use is definitely shorter or longer than 15 years, taking into account 15 years and, It is depreciated by applying the linear depreciation method (although there is no provision preventing the application of the decreasing balance method and there are opinions to the contrary). (According to the Accounting Practice Communiqué, if the period of utilization is certain, they are subject to depreciation within 5 years if it is uncertain within that period) Unlike tangible assets, since there is no threshold, intangible rights must be depreciated regardless of their cost cost, it is not possible to write off direct expenses. 4-DEPRECIATION OF CASH ORDERS (GOODWILL/HONOR/AIR MONEY): The difference between the market value and the net asset value of an enterprise is called loincloth, capitalized with this value and depreciated in equal percentages within 5 years. In addition, the compensation paid by the new tenant for a tenant to leave the rented place in daily life is also called this name and is subject to depreciation in the same way. RESOURCES: AKARCA,ARİF AND DR. MEHMET, ŞAFAK: ''Intangible Rights and Depreciation'' Dünya Newspaper 02.08.2018. OCAL, M.ERDOGAN. ''Depreciation of Rights'', Journal of Tax Problems, January-March 1984 (12). REİSOĞLU, SEFA: Turkish Property Law, Ankara 1969 TAŞKESEN,NACİYE:''Valuation and Capitalization of Intangible Rights'' Journal of Tax Problems November 2013 (302)

[1] Copyright: The right of ownership of a person's ideas and virtual products that have their own characteristics and are considered as works of literature, music, fine arts, cinema, protected by law. [2] License: Agreement and rights arising from the acquisition of patents, know-how and trademarks. [3] A patent is a right which is granted to a person to prohibit others from committing certain acts which relate to a new invention of the kind for a certain period of time". [4] Know-how: All or part of the technical information used in the manufacturing, use, maintenance and maintenance of the design necessary for a certain product group, marketing (there is no legal protection.) [5] Trademark: a special mark that the manufacturer places on the finished products to ensure that they can distinguish their products from other products.